Een goed en zoet jaar
Het nieuwe jaar hangt in de lucht: de granaatappels hangen vol en rood met hun kroontjes naar beneden aan de struiken, het meisje achter de kassa wenst me "Shana Tova" (een goed jaar) en aan de overkant van de straat oefent iemand op zijn shofar (ramshoorn). Het is duidelijk: Rosh Hashana, het Joodse Nieuwjaar, staat op het punt te beginnen.
Hier in Jeruzalem beleef ik de feestdagen veel sterker dan thuis en ben ik mij veel bewuster van de Joodse kalender. Er is ook geen ontsnappen aan: op de Yeshiva beginnen we elke dag om 7.30 uur met het ochtendgebed en vanaf het begin van de maand Ellul blazen we aan het einde van de dienst de shofar, vlak voordat we psalm 27 zeggen, de psalm voor deze maand. De shofar die met zijn snerpende geluid oproept tot teshuvah, inkeer. Diezelfde shofar zal klinken als de Mashiach komt, bij het aanbreken van de Messiaanse tijd. Het was ook niet voor niets dat de opperrabbijn van het Israelische leger na de verovering van de Kotel (de Klaagmuur) in 1967 op de shofar blies om de victorie in te luiden.
Maar Rosh Hashana is niet alleen een feestelijk nieuwjaar, het is ook het begin van een periode van 10 dagen van inkeer die opbouwen naar Jom Kippur. Rosh Hashana is de dag dat God ons beoordeelt en op Jom Kippur wordt ons lot bezegeld: worden we voor het komende jaar ingeschreven in het boek van het leven of in het boek van de dood? Het beeld van God als Koning (haMelech haKadosh) overheerst deze dagen in de liturgie. Ik heb moeite met deze metafoor, maar ik snap waarom de rabbijnen hem hebben ontwikkeld. Het is goed om dingen in tijd te markeren en grenzen te stellen. We hebben vaak een stok achter de deur nodig om tot verandering te komen.
Je kunt 3 vormen van teshuvah onderscheiden:
- be'n adam v'atsmo (tussen de mens en zichzelf); voor mij is dit de basis van al je handelen, als je niet trouw en oprecht bent aan jezelf, dan kloppen de andere niveaus ook niet;
- be'n adam v'chavero (tussen mensen onderling);
- be'n adam v'makom (tussen mens en God).
(Tussen twee haakjes: van het woord 'Makom' betekent letterlijk 'plaats' betekent, maar is ook een van de vele namen voor God. Hiervan is het Jiddische woord Mokum afgeleid: de naam die synoniem is voor Amsterdam).
Voordat Rosh Hashana begint zul in het reine moeten zijn met jezelf en met je medemens. Je moet je excusus aan bieden aan mensen die je het afgelopen jaar gekwetst hebt of niet juist behandeld hebt. Pas dan kun je met een zuiver hart/geweten voor de Eeuwige staan.
De relatie met de Eeuwige wordt vaak aangegeven als een vertikale, in tegenstelling tot de andere twee die als horizontaal worden gezien. Het sluit aan bij het beeld van de koning met het boek die van bovenaf ons handelen beoordeeld. Maar voor mij is dat te beperkend. Ik ervaar de Eeuwige in alles om mij heen en ben mij zeer bewust dat woorden tekort schieten om een adequate beschrijving te geven. We hebben een beperkt beeld van de werkelijkheid en kunnen alleen een aspect aangeven, nooit het geheel.
Aan de andere kant hebben we woorden en beelden nodig en werd ik afgelopen week bij het zeggen van de selichot, weer geraakt door de vertrouwde woorden en melodien die tijdens de Hoge Feestdagen blijven terugkomen, zoals het 'Avinu Malkenu' en het 'Adonai Adonai El Rachum (...)'. Taal en rituelen zijn onze middelen om ons leven en ons wereldbeeld te scheppen en te beschrijven.
Ik verheug me op de appeltjes met honing, de gasten aan onze geimproviseerde tafel (gemaakt van een oude keukendeur rustend op een paar oude nachtkastjes) en de ronde challes. Vanuit Jeruzalem wens ik iedereen Shana Tova uMetuka, een Goed en Zoet Jaar!